Nga Rexhep Lleshi

Kushdo që përcjell mjetet e informimit, vite me radhë ndesh në temën “Arsimi shqip në Mal të Zi …”. I nxitur nga konstatimet e ndryshme, ndiej nevojën që nga këndvështrimi im qëllim mirë, të sqaroj atë që me retoriken permanente quhet “problematika e arsimit shqip …“?! Për arsimin këtu flet kushdo e kudo, në mënyrë selektive e sipërfaqësore duke prekur të metat programore e përkthimin e teksteve shkollore të do lëndëve mësimore e kryesisht zgjedhjen e drejtorit të shkollës. Lidhur me këto theksohen edhe fajtorët.

 

Arsimi është thesar i shtrenjtë i një populli i cili as nuk dhurohet, as nuk blehet, as nuk trashigohet. Ai vetëm me punë arrihet. Pasi arsimin e quej thesar-mall, atëherë lënda parë e tij është mësimi me parakushtet përcjellëse: shkolla, mësimdhënësi, plani, programi, teksti, materiali teknik etj. Pa sigurimin dhe funksionimin e plotë të çdo faktori të përmendur nuk mund të ketë mësim të rregullt, respektivisht mungesa e secilit prej tyre krijon pakënaqësi te njerëzit, të shprehur si “problem arsimimi i popullit“.

 

Si çdo tjetër fushëveprimi edhe arsimi cilësohet me probleme e të meta, të cilët vështirë vërehen. Për ti njohur mirë ato duhet shikuar nga afër, në tërësi, selektuar saktë, vlerësuar drejtë, mjanuar shpejt. Këtu asnjëherë nuk u vepruar ashtu. Atëherë, cili ishte qëllimi i “debatuesve“ të këtij problemi, të “hjedhin kocken“ apo të “nxjerrin gurin“? Sikur me kohë të ndodhte e dyta, s’do të kishte mangësi në përmasa të cekura. Pasi gjendja në këtë lëmi është jo e kënaqëshme, duhet gjetur udha për zgjidhjen e saj. Ajo është e njohur. Si gjitha tjerave serioze edhe asaj shkohet me punë, mund e sakrificë. Për ta ndjekur ate duhet:

1. Lënë idenë që “dikush tjetër“, në vend apo jashtë, “duhet të punoi për ne“ dhe
2. Angazhim dinjitoz e sistematik i vetë shqiptarëve aty ku jetojnë e punojnë.

 

Këte duhet bërë të gjithë, të udhëzuar e udhëhequr nga intelektualët profesionalist, të përgjegjëshen, vigjilent e arsimdashës. Duhet kuptuar e dijtur mirë se ndërtesen shkollore apo orenditë e saj mund ti fali kushdo, siç edhe ngjanë, ndërsa gjuhën tonë, të folurit e të shkruarit, s’mund të na “dërgojnë“ as Shteti, as Bashkësia ndërkombëtare siç aludojnë e deklarojnë do intelektual. Me te duhet marrë e munduar vetë, duke folur e shkruar drejtë e pastër shqip. Ashtu duhet vepruar kudo në vende pune e jo vetëm në shkollë, sepse arsimimi vlenë për të gjithë të punësuarit kudo që janë, në shkollë, administratë, bankë, hoteleri, gjyq, mjeksi, tregti etj. dhe vazhdon të përsoset gjatë gjithë jetës. Është simptomatike që folësit problemin e arsimit shqip e shohin vetëm në shkollë, ndërsa shkaktarin e tij diku tjetër, jashtë subjektit shqiptar. Ajo është ideja e tyre e gabuar, kundërshtuese, e papranueshme. Ajo nuk çon askund. Nga ajo duhet distancuar. Ate duhet hjedhur.

Shkolla (fillore, e mesme, fakulteti) është institucion mësimi ku fitohet dituria e vlefshme për jetë e punë që duhet zbrazur kudo duke folur e shkruar, siç flitet, një gjuhë. Në shkollë shqipe, përmbajtja pedagogji ke shkollore (procesi, vendimi, plani, programi, përgatitja, ditari, librza, dëftesa) shkruhet shqip e me organe jashtë, korespondohet sipas rasti, në gjuhë malazeze e shqipe. Në institucionet tjerë s’është ashtu. Shqiptarët atje flasin ose pranojnë të flasin, por injorojnë shkrimin shqip. Ajo është dukuri. Ata shkruajn si kolegët e tyre, në gjuhë malazeze, që shihet në shkresa (ftesa, procese, vendime, aktvendime, padi, ankesa, aktgjykime, udhëzime, analiza, raporte, reçeta, fatura…)dalë nga administrata, avokatura, banka, gjyqi, shëndetësia, tregtia … Çfarë do shërbejnë ato dokumenta në të ardhëme mund të gjykohet?! Për këte askush s’foli. Nuk shihet apo nuk njihet? Pikrisht aty, ku intelektualët shqiptarë nuk shkruajn shqip, qëndron problemi i popullatës e jo në shkollë. Nëse dikur dijen e fituar duhej përkthyer nga serbishtja në shqip, pse tash intelektualët shqiptarë mendimet dhe konkludimet profesionale, nga gjuha amë duhet ti përkthejn në malazeze?

 

Në procesin kompleks shkollor, për të cilin flitet, programet mësimore dhe shkrimi i teksteve të do lëndëve ku duhet të gjëndet identiteti kombëtar ka lëshime. Mjanimi i tyre bëhet me rregullësi. Ato duhet ti shohin mësimdhënësit, ti regjistrojnë e përcjellin organeve kompetente me propozime alternaive. Risitë e propozuara ti shqyrtoi e miratoi Këshilli i arsimit të përgjithshëm. Pasi ato mangësi, me vite të përsëritura në sheshe, nuk u rregulluan, jepet me kuptaur se nuk pati nisma autentike për ndërrime/plotësime, ose ato u refuzuan nga se në trupat arsimor ishin përfaqësuesit e pa kujdesshëm, të cilët nuk kontribuan fare edhe për faktin se atje u çuan si të dijtur e të besuar dhe më qëllim “gjallërimi“ të shkollës shqipe.

 

Folësit prekin dhe programin e Gjuhës shqipe, letërsinë, gjoja “përfshirja e pamjaftuar e shkrimtarëve shqiptarë dhe rënditja jo adekuate e tyre“. Çudi! Programin e kësaj lënde të mësimit fillor të reformuar-2003 e hartuan mësimdhënësit e shquar të gjuhës, të mledhur në komisionin shtetror. Përmbajtja gjithpërfshirëse nga klasa I-IX, dëshmon kujdesin e lartë të punuesit të atij dokumenti të cilin do e pëlqenin edhe instancat arsimore të Shqipërisë e Kosovës. Ate duhet shikuar mirë për tu bindë se Naimi nuk është anashkaluar por i radhitur që në klasë të I-rë, madje edhe para ninullave.

 

Po më atë kujdes, si programin e gjuhës, duhet punuar edhe ato të lëndëve tjera ku është i nevojshëm inkuadrimi i temave kombëtare. Propozimet i jep baza shkollore në aktivet profesionale e përmes të besuarve i arsyeton te organet arsimore kompetente për miratim të cilët duhet të kenë mirëkuptim. Këte mundësi e ka paraparë edhe “Mesazhi i Hagës’96 : “…pakica duhet të kujdeset që kërkesat të jenë reale dhe të kuptueshme“, “Prosvjetni rad“ 21. II 2003. Shqiptarët në MZ këte porosi sikur nuk e njohin. Kërkesa të tilla, të pasurimit programor kombëtar, nuk kanë bërë fare. Ata gjithënjë janë në pritje dhe shpresë rregullimi nga të huajt?!

 

Përmbajtja lëndore e identitetit kombëtar duhet rregulluar me Program mësimor të përgjithshëm e jo “të plotësohet përmes 20%-shit“. siç spjeguen do drejtora të shkollave, “debati TVT, II 2010“, që më vonë, atij rrëfimi “simpatik“, iu përkrah edhe një anëtar i Këshillit arsimor. Ato thënie nuk kanë bazë. programore. Për sqarim po shtoj se Programi mësimor është miratuar në dy pjesë: 80% është Programi i përgjithshëm, ndërsa 20% është hapsirë e lirë Prpgram i mjedisit të cilin e definon Shkolla në marrëveshje me Ql. Këte e punojnë mësimdhënësit. Ql nuk ka organ profesional për punë të tilla. Pasi programi kombëtar është një, i përbashkët, ai duhet të vehet në suazë të përgjithshmit dhe të mësohet njëjtë e jo i coptuar (në 20%-it).

 

Tjetër problem i përfolur janë tekstet shkollore. Jo mungesa, por shkrimi e përkthimi i tyre, akuzimi i gjendjes së tillë dhe apeli që ato, për ne, ti shkruajn e sjellin dikush tjetër. Pyetja e shtruar është e rëndë sa vetë libri. Zgjidhja e saj s’don tjetër përveç punës intenzive. Shqiptarët në MZ dijnë të shkruajn e përkthejnë. Por ata duhet ushtruar të shkruajn libra shkollore të vlefshme për fëmijtë tanë. E vërtetë, është më vështirë se ato që shkruajn në bazë reprodukimi, përshkrimi apo imagjinimi. Kriterët dhe normativat e shkrimit të këtij libri janë të caktuara, recensioni profesional, referencat poashtu. Shkrimi bëhet në bazë konkursi. Sa janë paraqitur për aso pune dëshmojnë fjalët. S’janë angazhuar. Ideja për shkrimin e teksteve nga dikush tjetër e importimi i tyre do ishte me vend sikur shqiptarët në MZ të vetëshpallën të pa aftë për atë punë. Por, ajo notë s’ekziston. Ka mjaft kuadra që shkruajn dhe përkthyes të liçencuar. Libri shkollor është ekuivalent Programit mësimor. Për ate ai duhet të jetë domicil. Atëherë, fjalët të zëvendësohen me autorsi e përkthim të mirëfilltë. Pasi numri i tyre s’është i madh, është më lehtë të shkruhen/përkthehen njëherë se sa përditë të flitet për to.

 

Kurdo që flitet për arsimin e pa shmangshëme është zgjedhja drejtorit të shkollës dhe centralizimi i pushtetit si faktor pengues në zgjidhjen e “mirëfilltë“ të tij. Ajo është dhe bosht tema e politikës aktuale. Me te merrën të gjithë subjektet partiak dhe krejt për interes të tyre. Askush nuk flet për kualitetet e duhura të kandidatit dhe rezulltatet e punës së drejtorit. Në “zbavitjet“ politike të kësaj pyetje nuk ka qasje serioze. Me rëndësi është që, siç thojnë, “Ai të jetë i joni“ për ta bërë trumbetë fushate zgjedhore dhe koreograf skene të nxënësve. Ose, më zë më keq: “ne ta marrim shkollën“, për ta bërë hangar votash e jo me avansuar mësimin. Nga do de klarata të politikanëve, zgjedhjen e “drejtorit të tyre“ e pengon centralizimi i pushtetit. Për shpëtim apelojnë decentralizimin, “sundimin“ e Qeverisjes/partive lokale. Shkolla i njeh ato rregulla, madje dhe vetëqeverisjen me të cilën u rrit. Për shkollën më tepër ka rëndësi që drejtori të jetë udhëheqës i punës pedagpgjike e jo “i kujt është“, kush e zgjedh? Ata që deklarojnë ndryshe s’e mendojnë as shkollën, as arsimin.

 

Mirëpo brengos fakti që ata të cilët shohin centralizmin (sundimin e një qendre-organi) nuk e shohin vëllanë binjak – akumulimin (shumë funkcione partiake e shtetrore në një përson). Ai vërehet te 3-4 anëtarë të subjektit partiak të cilët, përveç se të zgjedhur në organet udhëheqës të tij, kërkojnë të vehen dhe në ato shtetëror kudo që është partia, të bëhen edhe këshilltarë Kuvendi, kryetar/anëtarë të këshillave drejtuese të kompanive, kryetar komune, deputetë, kryetar/anëtarë të komisioneve parlamentare, bordeve të drejtorave, ministra e gjithsesi kryetar/anëtarë të Këshillit kombëtar. Ja për sa karrige u linden politikanët pluralist. E ashtu me dekada, sepse përveç që janë për gjithëçka, Ata janë edhe përgjithmonë!

Tjetër është akumulimi i të gjithë funksionarëve në një organ, Këshillin kombëtar.

 

Gjithë ato “shërbime“ u vlejnë bartësve të tyre e jo mbarë zhvillimit. Konstatimi, “s’u mbajtë Kuvendi, sepse këshilltarët – deputetë janë në Parlament“ e ilustron mirë ate! Atëherë, sa mund ti kontribojnë arsimit njerëzit me atë “vetëngarkesë“?! Jo më tepër se ate që flasin dhe përsërisin një çerek shekulli!

 

Problemeve të shkollës shqipe, në cilësinë e përkthimit të gabuar të teksteve etj. në kohë të fundit u jepet kahje diskriminimi. Të thurësh, përkrahësh ose qëndrosh indiferent ndaj atij vlerësimi kundërthënës do thotë mos ta njohësh problemin as brenda, as jashtë. Enciklopedia e përgjithshëme e arsimit, libri I, mëson se diskriminimi është “dallim“, “veçim“ (me qëllim, paramendim, dhunë). Gabimi – lëshimi i kujdo nuk prodhon diskriminim. Shkolla shqipe nuk është e diskriminuar në asnjë segment. Nxënësit dhe mësimdhënësit e saj ushtrojnë kënaqësi dhe mundime njëjtë si moshatarët gjegjësisht kolegët e tyre të çdo shkolle tjetër. Që nxënësit e përkatësisë malazeze etj. tekstet shkollore i kanë të kompletuara e shkruara pa gabime është meritë e autorëve bashkëkombas të tyre. Kënaqësi të tillë duhet ta kenë edhe nxenësit shqiptarë. Ate do ta gëzojnë atëherë kur vetë shqiptarët të shkruajn tekste shkollore ose të bëjnë përkthimin e drejtë të tyre.

 

Energjia e tillë shpesh drejtuar shkollës, kinse vetëm aty ka probleme nacionale e aty duhet gërmuar, është mbeturinë e strategjive të mëparme joshqipe dhe operim i të “mbeturëve“ të tyre që, si pseudopatriotë e të dëmshem, vështirë janë të dalluar për opinjonin.

 

Pozita respektivisht besueshmëria e pushtetarëve të MZ nuk është në raport me lojalitetin e Pakices kombëtare shqiptare ndaj shtetit e udhëheqësve tij, të treguar në çdo zgjedhje popullore, Ato mirë shihet te veprimtaritë dhe institucionet e larta shtetërore, në kabinetet e kryetarit të Republikës, Kuvendit, Qeverisë, Ministror, Gjyqësor etj, ku prania e të punësuarve shqiptarë, të emruar ose me konkurs të zgjedhur, sikur demanton besnikrinë e ndërsjellët?! Edhe për këtë pyetje, të qartë e të jo favorëshme askush nga folësit nuk ndërmori asnjëherë. Duhet dijtur se edhe kjo i takon arsimit, andaj edhe treguar se në ato vende kanë hise, janë të arsimuar, besnik e dëshirojnë të punojnë edhe shqiptarët autokton. Të dërguarit e shqiptarëve, me të shkuar në Podgoricë nuk duhet harruar nga janë, kend e çka me afirmuar. Ata duhet angazhuar në krijimin e parakushteve për punë institucionale kmbëtare dhe rrjetit gjithëpërfshirës të bashkëvendasve.

 

Arsimi s’arrihet me hamendje, hipokrizi, mashtrime, akuza, zhurmë e formula – zgjidhje të gatshme. Kësaj lëmie fisnike s’mund ti ndihmojnë njerëzit të mbërthyer nga politika e egoizmi që ajo sjell. Robët e saj, lakmuesit e interesit përsonal të rrezatuar me korrupsion, ate nuk do ta bëjn kurrë, siç edhe nuk e bënë deri tash. Kësaj veprimtarie shoqërore s’mund ti prijnë njerëzit që s’kanë dije të sinqertë, moral të shëndosht, e bazë kulturore të gjërë. Arsimit shqip s’mund ti kontribojnë njerëzit me këso e tjera cilësi të ngjajshme, të cilët, përkundër vijimit të gjatë në detyra të caktuara nuk treguan sukses ose refuzuan angazhimet me interes për kombin. Arsimin shqip ata sikur e kan pretekst në të folur për vazhdimin e mandateve të pafund.

 

 

Arsimin kombëtar mund ta çojnë përpara njerëzit e pajisur me vizione e shprehi pune, idejëshmëri (venddashuri) të lartë, energji të zjarrtë e guxim të fortë. Ata që këto atribute i posedojnë e me kujdes i zbatojnë, pa rezervë duhet besuar, përkrah e ndihmuar kurdoherë e të gjithë pa dallim përkatësive të veçanta.

Ai angazhim është dhe mbetët masa e arsimit të tij, respektivisht shqiptarëve në Mal të Zi.